In een testament kan een erflater bepalen wie precies wat erft, maar het is ook mogelijk om aan iemand een legaat toe te wijzen. Een legaat wordt in artikel 117 lid 1 van Boek 4 BW omschreven als een uiterste wilsbeschikking waarbij een erflater een vorderingsrecht toekent aan een erfgenaam of een derde (ook wel: legataris). Een voorbeeld van een legaat is het recht van gebruik en bewoning van een woning. Dit betekent dat de erflater in zijn testament kan bepalen dat een bepaalde persoon het recht krijgt om een woning te gebruiken en erin te wonen, zonder dat deze persoon eigenaar van de woning wordt. De afgifte van een legaat is noodzakelijk voor de uitvoering van een testament. Dit artikel gaat in op de afgifte van een legaat en de mogelijkheden om afgifte hiervan op te eisen.

Nut van een legaat

Een legaat in een testament biedt de mogelijkheid om specifieke goederen of rechten toe te kennen aan een of meer personen, zonder dat deze als erfgenaam wordt aangewezen. Dit kan bijvoorbeeld een specifiek geldbedrag of een specifiek goed zoals een kunstcollectie betreffen. Een legaat biedt flexibiliteit en maatwerk in de verdeling van de nalatenschap. De erflater behoudt controle over wie wat precies ontvangt. Op die manier kan een erflater, eventueel buiten de erfgenamen om, goederen of rechten toewijzen aan derden zoals vrienden of een goed doel. Daarnaast kan een legaat dienen om erfgenamen te ontlasten van specifieke verplichtingen, zoals het onderhoud van een woning, door het gebruiksrecht aan een ander te geven. Dit maakt het mogelijk de nalatenschap op een meer gedetailleerde en strategische wijze te verdelen, afgestemd op de persoonlijke wensen en relaties van de erflater.

Opeisbaarheid van een legaat

Het vorderingsrecht van een legataris ontstaat met het overlijden van de erflater. Aanvaarding van een legaat is niet vereist om het vorderingsrecht te laten ontstaan, dit gebeurt immers van rechtswege. Een legaat kan door een legataris worden verworpen, dit dient echter op ondubbelzinnige wijze te geschieden.

Het legaat wordt in beginsel opeisbaar bij het overlijden van de erflater, tenzij in het testament anders is bepaald. De afgifte van een legaat moet plaatsvinden binnen een redelijke termijn nadat de erfgenamen hun positie hebben aanvaard en de nalatenschap voldoende is om de legaten en eventuele schulden van de erflater te dekken. Indien de nalatenschap onvoldoende activa bevat, hebben de schuldeisers van de erflater voorrang op de legatarissen. Pas nadat de schulden zijn voldaan, kan overgegaan worden tot de afgifte van legaten.

Daarnaast kan het testament een of meer voorwaarden en/of termijnen bevatten die de afgifte van het legaat uitstellen, bijvoorbeeld als een bepaald tijdstip of gebeurtenis. Erfgenamen dienen zorgvuldig de testamentaire bepalingen te volgen en aan deze vereisten te voldoen.

Gevolgen en mogelijkheden bij niet afgeven legaat

De erfgenamen zijn wettelijk verplicht een legaat af te geven. Zij zijn immers als erfgenamen gebonden aan de uiterste wil van de erflater, zoals vastgelegd in het testament. Wanneer zij deze verplichting niet nakomen, kunnen zij persoonlijk aansprakelijk worden gesteld voor eventuele schade die een legataris lijdt door het uitblijven van de afgifte. Deze schade kan bestaan uit zowel materiële als immateriële gevolgen, zoals het mislopen van een geldbedrag of het niet ontvangen van specifieke goederen.

Indien erfgenamen niet vrijwillig overgaan tot de afgifte van een legaat, kan de legataris nakoming vorderen. Dit kan in eerste instantie bewerkstelligd worden door middel van een formele ingebrekestelling, waarin de erfgenamen schriftelijk worden gesommeerd om binnen een bepaalde termijn het legaat af te geven. Deze ingebrekestelling biedt de erfgenamen een laatste kans om aan hun verplichtingen te voldoen voordat een gerechtelijke procedure wordt opgestart.

In een gerechtelijke procedure kan de legataris via de rechter nakoming van de afgifte eisen. De rechtbank kan de erfgenamen verplichten om het legaat alsnog af te geven. Indien de nalatigheid van de erfgenamen aanzienlijke schade heeft veroorzaakt, kan de legataris in sommige gevallen ook een schadevergoeding eisen naast de afgifte van het legaat.

Bij geldlegaten kan de legataris bovendien aanspraak maken op een rentevergoeding over de periode waarin de afgifte onrechtmatig is uitgesteld. Dit betekent dat de erfgenamen, indien zij de uitbetaling van het geldlegaat vertraagd hebben, rente verschuldigd kunnen zijn over het bedrag dat te laat is uitgekeerd.

Wanneer de erfgenamen, ondanks een rechterlijke uitspraak, nog steeds weigeren om het legaat af te geven, heeft de legataris het recht om over te gaan tot executoriale maatregelen. Dit kan leiden tot beslaglegging op de goederen van de nalatenschap of, indien de erfgenamen persoonlijk aansprakelijk zijn gesteld, zelfs op hun persoonlijke bezittingen. Op deze manier kan de legataris het recht op het legaat afdwingen en eventueel de schade vergoed krijgen door de verkoop van de beslagen goederen.

Verjaring van een vorderingsrecht

Het is belangrijk voor legatarissen om zich bewust te zijn van de verjaringstermijnen die gelden voor het vorderen van de afgifte van een legaat. Een rechtsvordering tot nakoming van een legaat verjaard in beginsel na verloop van 20 jaar nadat de vordering opeisbaar geworden is. De verjaringstermijn heeft een objectief en in beginsel absoluut karakter, dat wil zeggen dat het in beginsel rechtszekerheid op de korte termijn beoogt en dat hieraan strikt de hand moet worden gehouden. De Hoge Raad heeft echter bepaald dat deze in uitzonderlijke gevallen naar maatstaven van redelijkheid en billijkheid als in artikel 2 van Boek 6 BW onaanvaardbaar kan zijn.

Lees de uitspraak hier.

Conclusie

Erfgenamen zijn wettelijk verplicht om legaten af te geven en kunnen aansprakelijk worden gesteld bij het niet nakomen van deze verplichting. Een legataris heeft verschillende juridische mogelijkheden om afgifte af te dwingen, variërend van een ingebrekestelling tot een gerechtelijke procedure en, indien noodzakelijk, beslaglegging. Deze rechtsmiddelen waarborgen dat de legataris uiteindelijk krijgt waar hij of zij recht op heeft, zoals door de erflater in het testament is bepaald.

Heeft u vragen of wenst u advies? Neem dan contact op met SPEE advocaten & mediation voor deskundig juridisch advies en begeleiding.