Een erfenis onder uitsluitingsclausule komt in de praktijk veel voor. De uitsluitingsclausule speelt een belangrijke rol bij echtscheiding of het einde van een partnerschap. Hoewel het ontvangen vermogen strikt privé lijkt, ontstaan er in de verdeling vaak vragen: Wat gebeurt er met die erfenis als hij in het gemeenschappelijk vermogen is gevloeid? Heeft de partner recht op een vergoeding, en zo ja, hoe wordt die berekend? De onzekerheid is groot, zeker nu rechters recent opnieuw helderheid hebben gegeven over het nominaal vergoedingsrecht.

Wat is een nominaal vergoedingsrecht?

Een uitsluitingsclausule bij een erfenis houdt in dat het verkregene niet tot de huwelijksgemeenschap behoort, maar privé blijft van de erfgenaam. Toch kan deze erfenis door overboeking of besteding mengen met het gezamenlijk vermogen. In dat geval ontstaat een vergoedingsrecht: de erfgenaam heeft recht op terugbetaling van het “nominale” bedrag van zijn erfenis als deze ten goede is gekomen aan de gemeenschap, oftewel exact het oorspronkelijke bedrag zonder correctie voor waardestijging of -daling. Dit verschilt van de zogenaamde beleggingsleer, waarbij de vergoeding meebeweegt met de waardeontwikkeling van het goed.​

Typische situaties zijn:

• Een partner ontvangt een erfenis onder uitsluitingsclausule en stort (een deel van) het bedrag op een gezamenlijke rekening;
• Het geld wordt benut voor gezamenlijke uitgaven, huishoudelijke kosten, of investeringen;
• Bij scheiding is de vraag hoeveel moet worden terugbetaald aan de erfgenaam.​
  .

De wet en nominaal vergoedingsrecht

De uitsluitingsclausule is wettelijk geregeld in artikel 1:94 Burgerlijk Wetboek (BW) over de gemeenschap van goederen, en artikel 1:96 BW (vergoedingsrechten). Een erfenis met uitsluitingsclausule valt privé, tenzij deze vermengd raakt met de gemeenschap. De erfgenaam krijgt dan een vergoedingsrecht op basis van het bedrag dat feitelijk aan de gemeenschap ten goede is gekomen.​

Bij vergoedingen wegens erfenis onder uitsluitingsclausule vóór 2012 geldt de nominale leer (oude recht). Sinds de invoering van artikel 1:87 BW op 1 januari 2012 geldt bij vermogensverschuivingen de beleggingsleer, maar niet voor rechten uit een erfenis onder uitsluitingsclausule, zoals blijkt uit een recente uitspraak van het Gerechtshof Den Haag van 22 oktober 2025 (ECLI:NL:GHDHA:2025:2222). In deze uitspraak bevestigt het hof dat hier de nominale vergoeding blijft gelden.​

De uitspraak (Gerechtshof Den Haag 22-10-2025 ECLI:NL:GHDHA:2025:2222)

De situatie:

De man en de vrouw zijn in algehele gemeenschap van goederen met elkaar gehuwd. De man ontvangt tijdens het huwelijk een erfenis met uitsluitingsclausule en boekt het bedrag over op zijn privé-bankrekening, waarop ook andere gelden stonden. Bij scheiding komt de vraag aan de orde op basis van welk bedrag het vergoedingsrecht ontstaat. Het nominale bedrag of de beleggingswaarde daarvan?

Het hof oordeelt:

De man miskent volgens het hof dat zijn privérekening tot de huwelijksgemeenschap hoort, en dat door de storting van de erfenis op deze bankrekening, vermenging met gelden die tot de huwelijksgemeenschap behoorden heeft plaatsgevonden. Daarmee wordt er volgens vaste rechtspraak ervan uitgegaan dat de geërfde gelden door vermenging tot het gemeenschapsvermogen zijn gaan behoren en dat de man als gevolg van deze vermogensverschuiving in beginsel jegens de gemeenschap recht heeft op vergoeding van dat bedrag. Het recht betreft een nominale vergoeding; de beleggingsleer is niet van toepassing, dus alleen het oorspronkelijke bedrag van de erfenis kan worden teruggevorderd. Het maakt niet uit of het geld rendement heeft behaald of waardevermeerdering heeft ondergaan. Ook oordeelt het hof dat, in het geval er uitgaven zijn gedaan van de tot de gemeenschap van goederen behorende bankrekening waarop de erfenis was gestort, er ten gunste van de man het vermoeden geldt dat deze uitgaven betrekking hebben gehad op gemeenschapsschulden. Dat brengt met zich mee dat zijn vergoedingsrecht jegens de gemeenschap van partijen niet is aangetast.

Vergelijking met oudere uitspraken

In de uitspraak van het Gerechtshof Den Haag van 22 oktober 2025 wordt expliciet overwogen dat bij vermenging van onder uitsluitingsclausule geërfde gelden met het gemeenschapsvermogen, slechts een nominaal vergoedingsrecht ontstaat. Het hof verwijst naar de Hoge Raad en sluit toepassing van de beleggingsleer uit.

Het is een bevestiging van een al eerder gevolgde lijn door andere gerechtshoven: het nominaliteitsbeginsel is uitgangspunt bij koude uitsluiting en bij vermenging van privévermogen met gemeenschapsgelden. De ratio is dat de beschermingsgedachte van de uitsluitingsclausule (privékarakter behouden) verloren gaat bij vermenging, waardoor slechts het nominale bedrag kan worden teruggevorderd uit de gemeenschap.

De beleggingsleer geldt dus alleen als het privévermogen traceerbaar blijft en niet is vermengd met het gemeenschapsvermogen.

Praktische adviezen

• Documenteer altijd duidelijk het ontvangen bedrag en de bestemming van de erfenis (rekeningafschriften, overeenkomsten).
• Stort een erfenis onder uitsluitingsclausule bij voorkeur op een privé-rekening, niet op een gezamenlijke rekening.
• Meng het bedrag niet met gemeenschappelijk vermogen als de privé-status belangrijk is.
• Bij besteding van erfenisgeld aan gemeenschap: leg schriftelijk vast welke uitgaven uit privévermogen komen.
• Vraag bij twijfel om juridisch advies vóór het invullen van vermogensoverzichten bij een scheiding.
• Controleer bij elke verrekening steeds het moment van verkrijging (voor of na 2012) en de exacte formulering van de uitsluitingsclausule.
• Houd er rekening mee dat de nominale vergoeding geldt, en waardeontwikkeling dus niet wordt meegenomen.​
• Neem bij onenigheid over vergoedingsrechten contact op met een advocaat gespecialiseerd in familierecht.
  .

Conclusie

Wie een erfenis onder uitsluitingsclausule ontvangt, heeft bij vermenging met het gezamenlijke vermogen een strikt nominaal recht op vergoeding: het exacte bedrag van de erfenis, niet meer en niet minder. Waardeontwikkeling en rendement zijn niet relevant. De recente uitspraak van het Gerechtshof Den Haag bevestigt de praktijk; het is dan ook belangrijk om tijdig en deskundig juridisch advies in te winnen bij scheiding en vermogensverdeling.

Wilt u weten wat uw rechten zijn bij een erfenis onder uitsluitingsclausule of heeft u een geschil over vergoedingsrechten? Neem gerust contact op met mr. Angelique van den Eshoff van SPEE advocaten & mediation, specialist in familierecht en erfrecht. Zij helpt u graag verder en zorgt ervoor dat uw belangen professioneel en doeltreffend behartigd worden.​