Het komt regelmatig voor dat ouderen afhankelijk raken van de zorg van anderen. Soms gaat het om mantelzorg door familieleden, maar ook buren of vrienden nemen deze rol op zich. In zulke situaties kan dankbaarheid leiden tot het doen van grote schenkingen. Maar wat als de schenker kwetsbaar is en de ander daardoor een ongepaste invloed uitoefent?
De Rechtbank Rotterdam deed op 9 juli 2025 (ECLI:NL:RBROT:2025:9724) een uitspraak over dit onderwerp. In dit artikel bespreken we wat misbruik van omstandigheden bij schenkingen inhoudt, hoe de rechter dit beoordeelt en wat u in de praktijk kunt doen om problemen te voorkomen of aan te pakken
Wat is misbruik van omstandigheden?
Misbruik van omstandigheden betekent dat iemand een ander tot een rechtshandeling beweegt – zoals het doen van een schenking – terwijl hij weet of moet begrijpen dat die ander door bijzondere omstandigheden niet vrij kan beslissen. Denk aan afhankelijkheid, geestelijke beperkingen of een relatie van zorg en vertrouwen.
Typische situaties zijn:
– ouderen die door ziekte of cognitieve achteruitgang afhankelijk zijn van één persoon;
– mantelzorgers of buren die toegang hebben tot bankpassen en administratie;
– langdurige vriendschappen waarbij één partij steeds meer zorgtaken overneemt.
In zulke gevallen kan een schenking vernietigbaar zijn.
De wet en misbruik van omstandigheden
De wettelijke basis ligt in artikel 3:44 BW. Daarin staat dat een rechtshandeling vernietigbaar is als zij tot stand is gekomen door misbruik van omstandigheden.
Specifiek bij schenkingen geldt bovendien een bijzondere regel: artikel 7:176 BW. Hieruit volgt dat de begiftigde moet bewijzen dat géén sprake is van misbruik, zodra aannemelijk is dat de schenker zich in een afhankelijke of kwetsbare positie bevond.
Met andere woorden: bij twijfel draait de bewijslast om. De ontvanger van de schenking moet dan aantonen dat de gift wilsvrij en welbewust is gedaan.
De zaak bij de Rechtbank Rotterdam
In de recente Rotterdamse zaak stond een man centraal die jarenlang kampte met alcoholverslaving, ernstige verwaarlozing en cognitieve stoornissen. Hij werd in 2023 onder curatele gesteld.
Een buurvrouw verzorgde hem intensief en deed boodschappen en huishoudelijk werk. In de periode 2020-2021 ontving zij ruim € 98.000,- aan schenkingen van hem. Nadat de curator was aangesteld, eiste deze het bedrag terug op grond van misbruik van omstandigheden.
Getuigenverklaringen:
– De buurvrouw stelde dat de man uit eigen beweging zijn geld wilde weggeven, omdat hij het toch niet zou opmaken.
– De huisarts en een specialist ouderengeneeskunde beschreven juist ernstige verwaarlozing, cognitieve stoornissen en een wilsonbekwaam functioneren.
– De rechtbank achtte verklaringen van familieleden van de buurvrouw niet geloofwaardig, omdat zij een direct belang hadden bij de uitkomst.
.Oordeel van de rechtbank:
– de man was sterk afhankelijk van de buurvrouw;
– hij leed aan cognitieve stoornissen en ernstige verslaving;
– de buurvrouw nam grote bedragen op, ook zonder hem;
– onvoldoende aannemelijk is gemaakt dat de schenkingen vrij en welbewust zijn gedaan.
.
.Daarom werden de schenkingen vernietigd. De buurvrouw moet € 98.039,70 terugbetalen, vermeerderd met wettelijke rente vanaf de datum van elke schenking. Ook werd zij veroordeeld in de proceskosten van bijna € 7.000,-.
Jurisprudentie in perspectief
Deze uitspraak sluit aan bij eerdere rechtspraak waarin rechtbanken streng toetsen of een kwetsbare oudere welbewust schenkt.
– In vergelijkbare zaken werd steeds benadrukt dat de bewijslast bij de ontvanger van de schenking ligt (art. 7:176 BW).
– Ook geldt dat medische dossiers en verklaringen van onafhankelijke artsen vaak zwaarder wegen dan subjectieve verklaringen van familieleden of de begunstigde zelf..
De zaak laat zien dat rechters zeer kritisch kijken naar schenkingen in een context van afhankelijkheid.
Praktische adviezen
Wilt u problemen rondom schenkingen voorkomen of oplossen, let dan op de volgende punten:
– Leg schenkingen schriftelijk vast: laat een advocaat een schenkingsovereenkomst opstellen of een notaris een schenkingsakte, vooral bij grote bedragen.
– Zorg voor medische onderbouwing: laat vastleggen dat de schenker wilsbekwaam is, zeker bij ouderen of zieke personen.
– Voorkom afhankelijkheidsrelaties: wees terughoudend als mantelzorger of buur bij het aannemen van grote giften.
– Controleer banktoegang: geef alleen toegang tot bankrekeningen als dit strikt noodzakelijk is en leg afspraken daarover vast.
– Curatele of bewind: bij twijfel over wilsbekwaamheid kan tijdig curatele of bewind worden aangevraagd om misbruik te voorkomen.
– Raadpleeg een advocaat: bij twijfel of bij conflicten kan juridisch advies veel problemen en hoge kosten besparen..
Conclusie
De uitspraak van de Rechtbank Rotterdam van 9 juli 2025 benadrukt dat schenkingen aan een afhankelijke of kwetsbare persoon al snel vernietigbaar zijn. Het gaat er niet alleen om of iemand formeel wilsbekwaam is, maar ook of hij door omstandigheden werkelijk vrij kon beslissen.
Voor ontvangers van schenkingen geldt: wees alert en transparant, en zorg voor duidelijke documentatie. Voor familie en curatoren: weet dat de wet stevige bescherming biedt tegen financieel misbruik van kwetsbare personen.
Hulp nodig?
Heeft u te maken met een schenking die onder druk tot stand lijkt te zijn gekomen, of wilt u juist zeker weten dat een schenking juridisch houdbaar is? Neem contact op met mr. Angelique van den Eshoff van SPEE advocaten & mediation. Als ervaren erfrecht- en familierechtadvocaat staat zij cliënten bij in complexe kwesties rondom schenkingen, wils(on)bekwaamheid en curatele.