Het maken of wijzigen van huwelijkse voorwaarden tijdens het huwelijk is een mogelijkheid die echtparen in staat stelt om de financiële verhoudingen tussen hen aan te passen aan veranderende omstandigheden of inzichten. Dit proces vereist een zorgvuldige overweging en deskundige begeleiding, omdat dergelijke wijzigingen niet alleen de relatie tussen de echtgenoten beïnvloeden, maar ook gevolgen kunnen hebben voor de verdeling van het vermogen bij ontbinding van het huwelijk door scheiding of overlijden. Meer weten? Lees hier de volledige bijdrage.

Voor het maken of wijzigen van huwelijkse voorwaarden is het van belang dat beide partners volledig geïnformeerd zijn over de implicaties van de nieuwe of aangepaste voorwaarden, niet alleen vanuit juridisch oogpunt, maar ook met betrekking tot mogelijke fiscale consequenties. Deze stap kan de financiële zekerheid en onafhankelijkheid binnen het huwelijk versterken, maar vereist een weloverwogen aanpak en niet alleen overleg met juridische adviseurs zoals een gespecialiseerd familie- en erfrechtadvocaat, maar ook met fiscalisten en financieel adviseurs om onbedoelde negatieve gevolgen te vermijden.

Huwelijkse voorwaarden een verkapte schenking?

Een recente uitspraak van de Hoge Raad van 16 februari 2024 (ECLI:NL:HR:2024:239) benadrukt dat maar weer. In die uitspraak stond de vraag centraal of het aangaan van huwelijkse voorwaarden kort voor het overlijden van een van de echtgenoten beschouwd kon worden als een schenking in de zin van de Successiewet 1956, en of dit leidde tot een belastbare verkrijging voor de erfbelasting. Met andere woorden: moest de achterblijvende echtgenoot over hetgeen zij door het aangaan van de huwelijkse voorwaarden verkreeg erfbelasting betalen? Deze zaak schept een belangrijk precedent op het gebied van erfbelasting.

De kern van het geschil was of de verdeling van het gemeenschappelijk vermogen, zoals overeengekomen in de huwelijkse voorwaarden, waarbij de langstlevende echtgenoot een groter deel van het gemeenschappelijk vermogen zou ontvangen, als een schenking aangemerkt kon worden. Dit was van belang omdat het mogelijk leidde tot een hogere aanslag erfbelasting.

De feiten:

De vrouw en haar echtgenoot, met wie zij reeds 33 jaar een affectieve relatie had, waren in eerste instantie in 2015 in gemeenschap van goederen getrouwd. Vervolgens gingen zij op 19 oktober 2017 huwelijkse voorwaarden aan, waarbij werd overeengekomen dat de man recht had op 10% en de vrouw op 90% van zowel de schulden als de goederen van de gemeenschap. De echtgenoot overleed kort na het aangaan van deze voorwaarden in december 2017 en de vrouw was zijn enige erfgenaam. Dat leidde tot de vraag of deze verdeling als een schenking gezien moest worden met de daarbij horende fiscale gevolgen. Immers, als zij de huwelijkse voorwaarden niet hadden gemaakt, zou de vrouw 50% van het gemeenschappelijk vermogen hebben geërfd, terwijl zij nu nog slechts 10% erfde.

Het Hof had eerder geoordeeld dat er sprake was van fraus legis, oftewel misbruik van recht, met als doel erfbelasting te ontwijken. De Hoge Raad moest beoordelen of deze handeling inderdaad als een schenking aangemerkt kon worden en of de toegepaste huwelijkse voorwaarden fiscaal aanvaardbaar waren binnen het kader van de Successiewet 1956.

Oordeel Hoge Raad: alleen in uitzonderlijke gevallen wetsontduiking

De Hoge Raad oordeelde in de eerste plaats dat het aangaan van huwelijkse voorwaarden op zichzelf geen schenking inhoudt, omdat hiermee nog geen eenzijdige vermogensverschuiving heeft plaatsgevonden die kenmerkend is voor een schenking. Dit betekent echter niet dat het aangaan van huwelijkse voorwaarden nooit wetsontduiking kan opleveren. In uitzonderlijke gevallen kan dat volgens de Hoge Raad namelijk wel. Zo’n uitzonderlijk geval is aan de orde als:

1. het ontgaan van erfbelasting het doorslaggevende motief is geweest, én
2. het in strijd zou komen met doel en strekking van de successiewet wanneer de vermogensverschuiving tussen de echtgenoten en het vervolgens overlijden van één van hen niet zou worden aangemerkt als een verkrijging krachtens erfrecht.

.

Dat laatste is het geval als op het moment van het opmaken van de huwelijkse voorwaarden zo goed als zeker is dat de echtgenoot die daardoor voor het kleinste deel gerechtigd wordt tot het gemeenschappelijke vermogen eerder zal overlijden dan de andere echtgenoot.

Volgens de Hoge Raad had het Hof een onjuiste maatstaf gehanteerd door te focussen op de gelijke levens- en sterftekansen van de echtgenoten op het moment van het aangaan van de huwelijkse voorwaarden in plaats van de correcte maatstaf: was het zo goed als zeker dat de erflater eerder zou overlijden dan de langstlevende echtgenoot, waardoor de vermogensverschuiving zou plaatsvinden met het ontwijken van erfbelasting als hoofddoel?. Volgens de Hoge Raad werden er door de Inspecteur van de Belastingdienst bij het Hof geen feiten en omstandigheden aangevoerd die tot de conclusie kunnen leiden dat het op 19 oktober 2017 zo goed als zeker was dat de man eerder dan de vrouw zou overlijden. De Hoge Raad vindt dat er dan ook geen aanleiding bestaat om in deze situatie van een verkrijging krachtens erfrecht met toepassing van fraus legis te spreken.

Juiste adviseurs van grootste belang:

Deze uitspraak heeft belangrijke implicaties voor de praktijk van het familierecht, erfrecht en het fiscaal recht. Het benadrukt de noodzaak voor echtparen om zorgvuldig de implicaties van het aangaan van huwelijkse voorwaarden te overwegen, vooral in situaties waarin de gezondheid van een van de partners een rol kan spelen bij de toekomstige verdeling van het gemeenschappelijk vermogen. Dit arrest illustreert ook hoe de rechtspraak kan ingrijpen in gevallen waarin wordt getracht de wet te omzeilen om fiscale voordelen te behalen.

Voor advocaten en adviseurs in het familierecht en belastingrecht onderstreept deze uitspraak het belang van een nauwe samenwerking bij estate planning, waarbij zowel de juridische als de fiscale gevolgen van huwelijkse voorwaarden in acht moeten worden genomen. Het biedt ook een leidraad voor de beoordeling van vergelijkbare gevallen, waarbij de motieven achter het aangaan van huwelijkse voorwaarden en de verwachte levensduur van de echtgenoten centraal staan in de beoordeling of er sprake is van een poging tot het ontwijken van erfbelasting.

Denkt u erover huwelijkse voorwaarden te maken of wijzigen? Of wilt u uw huidige huwelijkse voorwaarden laten checken? Neem dan gerust contact op met mr. Angelique van den Eshoff, gespecialiseerd familie- en erfrechtadvocate bij SPEE advocaten & mediation, voor deskundig advies en ondersteuning bij het opstellen van goede huwelijkse voorwaarden. Wij beschikken bovendien over een goed netwerk van adviseurs met andere relevante disciplines, zodat een integrale aanpak tot de mogelijkheden behoort.