In de complexe wereld van erfrecht, vormt de legitieme portie een belangrijke bescherming voor nabestaanden. Het is een wettelijk vastgelegd deel van de erfenis waarop kinderen van de overledene recht hebben, zelfs als ze zijn onterfd. In dit artikel geven wij een overzicht van de legitieme portie, inclusief de berekening, aanspraken, en de juridische nuances die van belang zijn voor zowel erflaters als erfgenamen.

Wat is de legitieme portie?

De legitieme portie, ook bekend als het ‘kindsdeel’, is het deel van de erfenis waarop kinderen van de overledene altijd recht hebben, ongeacht de inhoud van het testament. Het is een fundamenteel recht in het Nederlandse erfrecht, bedoeld om kinderen te beschermen tegen volledige onterving. De grootte van de legitieme portie is de helft van het wettelijke erfdeel waarop het kind recht zou hebben zonder testament.

Wie heeft recht op de legitieme portie?

Alleen kinderen van de overledene en, in uitzonderlijke gevallen, hun afstammelingen, hebben recht op de legitieme portie. Echtgenoten, ouders of andere familieleden hebben geen aanspraak op deze wettelijke bescherming.

Grootte van de legitieme portie

De grootte van de legitieme portie is gebaseerd op de waarde van de nalatenschap op het moment van overlijden. Hierbij worden schenkingen die de erflater tijdens zijn leven heeft gedaan in principe meegerekend. Het doel hiervan is om te voorkomen dat de erflater de legitieme portie omzeilt door zijn vermogen bij leven weg te schenken. Er zijn echter complexe regels over welke schenkingen wel of niet meetellen en tegen welke waarde. Bovendien zal het niet altijd even makkelijk zijn om te achterhalen óf en zo ja aan wie de schenkingen zijn gedaan.

Recht op Informatie

Het recht op de legitieme portie brengt ook een belangrijk recht op informatie met zich mee. Personen die aanspraak maken op de legitieme portie hebben het recht om inzicht te krijgen in de omvang van de nalatenschap, omdat dit essentieel is om de grootte van de legitieme portie nauwkeurig te kunnen berekenen. Degene die aanspraak maakt op de legitieme portie heeft recht op volledige transparantie over de samenstelling en waarde van de nalatenschap. Dit omvat niet alleen de bezittingen en schulden op het moment van overlijden, maar ook alle schenkingen die de erflater tijdens zijn leven heeft gedaan en die voor de berekening van de legitieme portie van belang kunnen zijn. De executeur of erfgenamen zijn verplicht deze informatie te verstrekken. Dit recht op informatie stelt de belanghebbende in staat om een goed onderbouwde berekening van de legitieme portie te maken.

Berekening van de legitieme portie: Een voorbeeld

Stel dat een erflater een nalatenschap achterlaat met een waarde van €500.000. De erflater heeft drie kinderen, maar heeft in het testament bepaald dat twee kinderen niets erven en het gehele bedrag naar het derde kind gaat. Zonder testament zouden de kinderen elk recht hebben op een derde van de nalatenschap, dus €166.666.

De twee onterfde kinderen hebben recht op hun legitieme portie. De legitieme portie is de helft van het wettelijke erfdeel. In dit geval is het wettelijke erfdeel per kind €166.666, dus de legitieme portie per onterfd kind is de helft daarvan: €83.333.

De berekening zou als volgt zijn:

• Totale nalatenschap: €500.000
• Wettelijk erfdeel per kind zonder testament: €500.000 / 3 = €166.666
• Legitieme portie per onterfd kind: €166.666 / 2 = €83.333

.
In dit scenario heeft het derde kind, ondanks de wens van de erflater, niet recht op de volledige €500.000. Het kind heeft recht op €500.000 minus de legitieme porties van de andere twee kinderen (2 x €83.333 = €166.666), dus in totaal €333.334. De twee onterfde kinderen hebben elk recht op €83.333.

Aanspraak maken op de legitieme portie

Het recht op de legitieme portie moet actief worden opgeëist. Erfgenamen die aanspraak willen maken op hun legitieme portie moeten dit binnen een wettelijk vastgestelde termijn van 5 jaar na kennisname van het overlijden van de erflater doen. Het is bovendien mogelijk dat de niet onterfde erfgenamen of de executeur een redelijke termijn aan de onterfde kinderen stelt waarbinnen zij willen vernemen of aanspraak wordt gemaakt op de legitieme portie. In dat geval moet de onterfde zich aan de gestelde termijn houden. Het niet tijdig kenbaar maken van de aanspraak kan leiden tot verlies van het recht op de legitieme portie.

Uitbetaling van de legitieme portie

De legitieme portie geeft recht op een geldvordering op de nalatenschap, maar niet per se op fysieke goederen uit de nalatenschap. Dit betekent dat de erfgenamen die aanspraak maken op de legitieme portie, in principe geen zeggenschap hebben over bijvoorbeeld onroerend goed of familie-erfstukken, tenzij anders is overeengekomen. De legitieme portie wordt gezien als een schuld van de nalatenschap en moet ook op die wijze behandeld worden bij de afwikkeling van de nalatenschap. De aanspraak moet dus uitbetaald worden vóórdat de verdeling van de nalatenschap tussen de erfgenamen feitelijk plaatsvindt.

Conclusie

De legitieme portie vormt een belangrijk onderdeel van het Nederlandse erfrecht en biedt een vangnet voor kinderen die zijn onterfd. Het is een complexe materie die niet alleen emotioneel beladen kan zijn, maar ook juridisch uitdagend. Deze rechten waarborgen dat erfgenamen niet volledig kunnen worden onterfd en dat ze de middelen hebben om hun wettelijke aanspraken te berekenen en, indien nodig, af te dwingen. Het is echter een complex terrein, waarbij de details van de berekening afhankelijk zijn van de specifieke omstandigheden van elke nalatenschap. Professioneel juridisch advies is daarom essentieel om de rechten van alle betrokken partijen te beschermen en om te verzekeren dat de laatste wensen van de overledene eerlijk en volgens de wet worden uitgevoerd. Voor zowel erflaters als erfgenamen is het raadzaam om juridisch advies in te winnen bij een erfrechtadvocaat om de rechten en plichten rondom de legitieme portie volledig te begrijpen en correct na te leven. Zo kunnen conflicten worden voorkomen en wordt er recht gedaan aan de laatste wensen van de overledene, binnen de kaders van de wet.

Bij SPEE advocaten & mediation staat de ervaren erfrechtadvocaat mr. Angelique van den Eshoff klaar om u te begeleiden bij vragen over de legitieme portie, het opstellen van een testament, of het voeren van een procedure. Neem gerust contact met haar op voor deskundig advies op maat.